Het auteursrecht heeft betrekking op een intellectuele of artistieke schepping. Daarbij wordt niet de idee zelf, maar uitsluitend de vorm beschermd. Auteurs zijn niet alleen schrijvers van gedichten, artikelen of boeken, maar ook componisten, schilders, tekenaars, graffitispuiters, fotografen, regisseurs, choreografen, scenaristen en grafisch ontwerpers. Het is steeds de creator die als auteur van dit werk beschouwd wordt en die daar rechten op verwerft. Ook wie in opdracht of in dienst van iemand anders creëert wordt als auteur beschouwd en bezit de auteursrechten, behalve als contractueel iets anders wordt afgesproken.
De morele en commerciële rechten van de auteur zijn beschermd van zodra het intellectuele of artistieke werk gecreëerd is, ook al wordt het kunstwerk bijvoorbeeld in een openbare ruimte geplaatst. De vermogensrechten worden ingedeeld in een reproductierecht en een publiek mededelingsrecht. Het reproductierecht is zeer breed, want het bevat bijvoorbeeld ook het vertaalrecht. Volgens het reproductierecht heeft alleen de auteur van een werk het recht om dit werk in welke vorm dan ook te reproduceren of te laten reproduceren. Dit impliceert ook het distributierecht: de auteur mag een origineel van zijn werk of kopieën ervan aan het publiek distribueren, bv. via verkoop of verhuur. Hij mag controleren wat er gebeurt met het gebruik van zijn werk. Op basis van het publiek mededelingsrecht beslist een auteur of zijn werk in het openbaar wordt meegedeeld.
Er is geen enkele officiële registratie van de creatie noodzakelijk vooraleer iemand zich op zijn auteursrecht kan beroepen. De enige voorwaarde om bescherming te kunnen genieten, is een originele, nauwkeurige en objectieve uitdrukkingsvorm. Originaliteit betekent dat men vrije en creatieve keuzes maakte bij het tot stand komen van het werk. Zo is de originele samenvatting van een boek of een rechterlijke uitspraak auteursrechtelijk beschermd, maar niet een samenvatting die enkel het letterlijk overnemen is van enkele citaten.
De bescherming blijft in principe gelden gedurende het hele leven van de auteur. Ook zijn rechtsopvolgers blijven ervan genieten tot 70 jaar na het overlijden. Als vele telefoonmuziekjes en dergelijke vandaag De vier jaargetijden van Vivaldi laten horen, dan is dit omdat Vivaldi al meer dan 70 jaar dood is en de melodie tot het zogenaamde publiek domein behoort. Let wel: dit betekent dat een computer of muziekinstrument de melodie mag nabootsen en dus niet dat je bijvoorbeeld een cd mag laten horen met de specifieke uitvoering van De vier jaargetijden door Nigel Kennedy, want deze muzikant geniet op zijn beurt wel auteursrechtelijke bescherming voor zijn uitvoering.
In België worden de auteursrechten zeer vaak gecontroleerd en beheerd door auteursverenigingen zoals Sabam (schrijvers en muzikanten) en VEWA (educatieve en wetenschappelijke auteurs). Al wie bijvoorbeeld op publiek toegankelijke plaatsen muziek wil laten horen, moet daarvoor aan Sabam (www.sabam.be) een bijdrage betalen. Sabam staat dan in voor de verdeling van de geïncasseerde vergoedingen. Daarnaast bestaat er de regeling van de billijke vergoeding (www.unisono.be). Dit is een bijdrage die er speciaal op gericht is de uitvoerende kunstenaars financieel tegemoet te komen voor het secundaire gebruik van hun prestaties (spelen van cd’s, vinyl, muziekbestanden en dergelijke) in jeugdhuizen, cultuurcentra enz. Sinds 2004 is er bijvoorbeeld ook een kopieervergoeding, de “Auvibelbijdrage” (www.auvibel.be), die wordt aangerekend bij de aankoop van beschrijfbare of overschrijfbare cd’s en dvd’s.