Het recht bepaalt een groot deel van het dagelijkse leven in onze samenleving. Check een nieuwssite of luister naar de radio: aanhoudingen, gerechtelijke onderzoeken, geruchtmakende processen, parlementaire debatten, klachten wegens discriminatie, overlast, verkeersagressie, schending van internationale verdragen … Ook in onze private leefwereld worden we met tal van rechten en plichten geconfronteerd: de huur van een kot, de aankoop van een pc, een fiscaal aanslagbiljet, een echtscheiding in de familie, een burenruzie, racisme … Eigenlijk kan van niemand verwacht worden dat hij of zij alle juridische finesses van elke situatie doorziet. Anderzijds is het wel een feit dat inzicht in een aantal basisprincipes van het recht ons begrip van de samenleving kan verbeteren. Het is de bedoeling van deze syllabus om niet-juristen en juristen in spe enkele basisnoties van het recht bij te brengen. Het gaat slechts om de essentie. Verwacht dus niet voor elk probleem hier een oplossing te vinden. Wel wordt het referentiekader aangeboden voor het vinden en begrijpen van de oplossing.
Omwille van het essentieel inleidende karakter van deze cursus, zullen hopelijk ook niet-studenten er handig gebruik van maken. De tekst houdt het midden tussen een algemeen juridisch naslagwerk en een klassieke introductie. Net als in een naslagwerk is gepoogd om zoveel mogelijk takken van het recht in beeld te brengen, omdat het recht nu eenmaal heel veel facetten van ons dagelijks leven regelt. Omdat het om een kennismaking gaat, komen telkens slechts de hoofdlijnen aan bod, de basisbegrippen en belangrijkste principes. Het probleem van het gebruik van exhaustieve juridische naslagwerken is daarenboven dat men de rechtswetenschap eigenlijk al moet beheersen om er gebruik van te kunnen maken. Deze cursus daarentegen neemt de nieuwkomer bij de hand.
De auteurs willen niet enkel de maakbaarheid van het recht voor het voetlicht brengen, maar ook de “gemaaktheid” en de “mismaaktheid” van vele regels of de ongerijmdheden in de al te onoverzichtelijke massa rechtsbronnen. Het is nu eenmaal een feit dat er niet steeds één enkele “juiste” oplossing is voor een juridisch probleem, dat er niet steeds precies één norm van toepassing is, dat er niet steeds slechts één geldige redenering is. De belangrijkste waarschuwing van dit voorwoord is dan ook dat deze cursus geen rechtszekerheden biedt, a fortiori geen grondige toepassingsklare rechtskennis. Het gaat slechts om hoofdlijnen waarop vele uitzonderingen bestaan.
Hier wordt dus vooral een kennismaking met het recht aangeboden. Het gaat om beginselenonderwijs. Wie de inhoud van dit kennismakend overzicht perfect beheerst, zal zich zeker nog geen jurist mogen noemen. Wel zou hij of zij in staat moeten zijn om juristen te begrijpen, om rechtsregels te vinden en te vatten, om juridische motiveringen te volgen. Begrijpen wat juristen zeggen en doen, is de belangrijkste eindcompetentie. Daarom is het enerzijds bedoeld als een algemene inleiding tot de rechtswetenschap, die de nadruk legt op de basisstructuren, de terminologie en de methodiek. Maar die rechtswetenschap werkt anderzijds niet in het ijle. Recht wordt toegepast door mensen van vlees en bloed in een concrete wereld. Er wordt voornamelijk aandacht besteed aan het in België en Vlaanderen geldende (statelijke) recht. Deze keuze voor Vlaanderen heeft daarbij geen enkele ideologische motivering, maar is gebaseerd op de hedendaagse stand van het recht. De voortschrijdende federalisering van België maakt dat steeds meer materies geregeld worden door de Vlaamse wetgever. Dit neemt niet weg dat ook de lagere echelons, zoals gemeente en provincie, de Vlaming rechten en plichten opleggen, maar deze hebben minder grote impact en kunnen wegens de diversiteit zeker niet in een inleidend overzicht behandeld worden. Anderzijds is het wel cruciaal te onderstrepen dat Vlaanderen in België, in Europa en in de wereld ligt. Ook de normen en instellingen van deze hogere niveaus worden daarom besproken, al is het vooral in de mate dat ze voor de dagdagelijkse praktijk in België en Vlaanderen van belang zijn.
Kennismaking met recht en rechtspraktijk kan intussen een klassieker genoemd worden. Het boek verscheen voor het eerst in 2003 en was toen volledig geschreven door Georges Martyn, professor aan de Gentse rechtsfaculteit, en Rik Devloo, advocaat, beiden ook plaatsvervangend vrederechter in Kortrijk. De eerste editie van het boek bestond uit vier delen: inleidende beschouwingen over de plaats van het recht in de maatschappij, de bronnen van het recht, een inleiding tot het privaatrecht en een kort overzicht van enkele publiekrechtelijke principes. Het boek werd als cursustekst gebruikt voor Gentse bachelorstudenten in de criminologische wetenschappen en de geschiedenis.
Vanaf 2014 werkte professor Yves Jorens mee aan de (tweejaarlijkse) updates. Als toenmalig onderwijsdirecteur van de Gentse Faculteit Recht en Criminologie zorgde hij meteen ook voor een echte facelift, met onder meer een indeling in behapbare thema’s (idealiter de materie voor één lesweek) en een redactionele opfrissing die specifiek gericht is op startende studenten, ondersteund door onlinemateriaal. De cursus vond daardoor ook zijn weg naar rechtsinleidende opleidingsonderdelen in andere Gentse faculteiten en daarbuiten. Kennismaking wordt vandaag gebruikt in universitaire en hogeschoolopleidingen in alle Vlaamse provincies, alsook in cursussen Nederlandse rechtstaal in Franstalig België.
Sinds academiejaar 2023-24 steekt Kennismaking nog een serieus tandje bij. Elk jaar wordt de cursustekst geüpdatet door een ploeg vakspecialisten. Elk van de verschillende thema’s wordt geschreven, of bijgewerkt, door professoren van de Gentse opleiding rechten, die niet alleen toponderzoekers zijn in hun materie, maar die ook in de Gentse rechtenopleiding instaan voor de betreffende opleidingsonderdelen. Inhoudelijk biedt dit de perfecte garantie voor een correcte en geüpdatete tekst.
Alle teksten worden vervolgens nagelezen door de coördinatoren, die allemaal een inleiding tot het recht doceren aan de Universiteit Gent. De coördinatoren bewaken de uniformiteit van de stijl, de consistentie van het geheel en vooral de toegankelijkheid van de tekst.
Na overleg met uitgeverij Die Keure heeft de Gentse Faculteit Recht en Criminologie ervoor gekozen om voortaan de teksten van de verschillende thema’s ook in open access aan het brede publiek ter beschikking te stellen, via de website van de faculteit. De hoop is dat hiermee de gezamenlijke inspanningen van de grote ploeg Gentse academici op een zo ruim mogelijke belangstelling kunnen rekenen. De korte en goed gestructureerde inleidingen tot de verschillende juridische thema’s kunnen ongetwijfeld ook in vele andere opleidingen van het hoger onderwijs hun diensten bewijzen, mogelijk ook voor de laatste jaren van het middelbaar onderwijs.
De grootste verdienste van Kennismaking in zijn vernieuwde open access vorm, is dat de auteurs ervan hun kennis, die ze dankzij de overheidsfinanciering van het onderwijs kunnen vergaren en uitdiepen, ook op de meest toegankelijke manier ter beschikking stellen van de gemeenschap. Op die manier heeft elke rechtszoekende een handig en gratis instrument ter beschikking voor een “eerste hulp bij juridische gevallen”. De onlineversie zal ook toelaten, bij wetswijzigingen en vernieuwende rechtspraak, snel de teksten bij te werken.
Hiermee geeft de Gentse rechtenopleiding op een excellente wijze invulling aan haar verbintenis tot maatschappelijke dienstverlening. Voor elk van de betrokken academici, die ik bij deze van harte dank, is het ook een zeer gewaardeerde vorm van valorisatie van hun onderzoek.
Gent, 15 juli 2024
Prof. dr. Michel Tison
Decaan van de Faculteit Recht en Criminologie
www.ugent.be/re
De redactie werd afgesloten op 15 juni 2024.
Auteursrechtverklaring
De teksten van deze cursus worden door de Faculteit Recht en Criminologie van de Universiteit Gent gratis online ter beschikking gesteld van alle gebruikers, onder de Creative Commons-licentie BY-NC-ND. Dit betekent dat alle hergebruik toegestaan is voor niet-commerciële doeleinden en mits bronvermelding.
Jaarlijks verschijnt de volledige cursustekst ook in boekvorm, een uitgave van Die Keure (Brugge) ten behoeve van het onderwijs, zie Kennismaking met recht en rechtspraktijk (ed. 2024) - die Keure Professional.
.